Istniejące w Nadleśnictwie Zagnańsk rezerwaty przyrody:

Rezerwat przyrody nieożywionej „Barcza”

Utworzony został na mocy Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 18.05.1984 r. (M.P. z 1984 r. Nr 15, poz. 108).

Obowiązująca podstawa prawna - Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach z dnia 20.09.2017 r. w sprawie rezerwatu przyrody Barcza (Dz. Urz. Woj. Święt. z 2017 r. poz. 2838). Powierzchnia rezerwatu wg zarządzenia powołującego wynosiła 14,57 ha. Według Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach z dnia 20.09.2017 r. powierzchnia rezerwatu wynosi 14,58 ha. W projekcie planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Zagnańsk lokalizacja i powierzchnia rezerwatu została przyjęta na podstawie zaktualizowanego przebiegu granic przedstawionego w Zarządzeniu Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach w sprawie rezerwatu przyrody Barcza z 20.09. 2017 r.

Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie odsłonięć skał dolnodewońskich na terenie Gór Świętokrzyskich. Rezerwat obejmuje południowo zachodni fragment zbocza masywu góry Barcza, gdzie znajduje się kompleks czterech nieczynnych kamieniołomów, w których wydobywano w pierwszej połowie XX w. piaskowce kwarcytowe. Dwa z nich objęto ochroną rezerwatową. Głównym przedmiotem ochrony na terenie rezerwatu są odsłonięcia skał osadowych, wśród których występują pojedyncze warstwy tufitów oraz chronione i rzadkie gatunki roślin. Obecność tufitów (skał powstałych z popiołów wulkanicznych) dokumentuje procesy wulkaniczne w okresie dolnego dewonu w obrębie lub otoczeniu Gór Świętokrzyskich. Rezerwat „Barcza” (fot. Leszek Wrona) Otaczający kamieniołom drzewostan budują: sosna, jodła i brzoza. Na teren kamieniołomów w drodze sukcesji naturalnej wkraczają gatunki pionierskie. Centralne fragmenty wyrobisk zostały zalane wodą, co spowodowało powstanie dużych stawów. Wszystko to sprawia, że teren rezerwatu posiada duże walory krajobrazowe i turystyczne. Obok wymienionych powyżej wartości tego obiektu posiada on również tragiczną kartę historii, ponieważ w okresie II wojny światowej kamieniołomy te były miejscem straceń, dziś stanowią obiekt pamięci narodowej.

Do najważniejszych funkcji rezerwatu należą:

• naukowa – utrzymanie warunków do prowadzenia geologicznych badań naukowych skał dewonu, przede wszystkim wkładek tufitów,
• edukacyjno-turystyczna,
• obiekt pamięci narodowej.

W rezerwacie występują trzy typy formacji roślinnych. Dominującym jest las jodłowy, następnie niewielką powierzchnię zajmują dwa zbiorniki wodne z bardzo słabo wykształconą roślinnością wodno-bagienną. Trzeci typ wykształcił się wokół zbiorników wodnych na stromych zboczach pozostałych po eksploatacji kamienia. Są to piarżyska i złomowiska skalne z roślinnością o charakterze inicjalnym. Pod względem wykształcającej się liczby gatunków teren rezerwatu należy uznać za dość ubogi. Od czasu zakończenia eksploatacji, kamieniołomy podlegają naturalnym procesom morfologicznym i biologicznym, które spowodowały zasypanie większości odsłonięć i zarastanie osypisk gruzowych krzewami i drzewami. Rezerwat nie posiada aktualnego Planu Ochrony.  

Rezerwat wodny „Górna Krasna”

Utworzony w 2004 r. na podstawie Rozporządzenia Wojewody Świętokrzyskiego Nr 1/2004 z dn. 08.01.2004 r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z 2004 r. Nr 3, poz. 46).

Obowiązująca podstawa prawna - Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach z dnia 20.09.2017 r. w sprawie rezerwatu przyrody Górna Krasna (Dz. Urz. Woj. Święt. z 2017 r. poz. 2910). Powierzchnia rezerwatu wg zarządzenia powołującego wynosiła 413,02 ha. Według Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach z dnia 20.09.2017 r. powierzchnia uległa zmianie i wynosi 416,18 ha. W projekcie planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Zagnańsk lokalizacja i powierzchnia rezerwatu została przyjęta na podstawie aktualnego przebiegu granic przedstawionych w Zarządzeniu Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach w sprawie rezerwatu przyrody Górna Krasna z 20.09.2017 r.

Na terenie rezerwatu występują dwie formy własności gruntu: grunty należące do Skarbu Państwa (Nadleśnictwo Zagnańsk i Nadleśnictwo Stąporków) i grunty będące własnością prywatną (część rezerwatu znajdującego się na gruntach prywatnych leży w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Zagnańsk).

Powierzchnia rezerwatu na gruntach Nadleśnictwa Zagnańsk wynosi  258,70 ha, w tym:

• pow. leśna – 195,38 ha:

-zalesiona (drzewostany) – 187,30 ha,

-niezalesiona (sukcesja) – 8,08 ha,

• pow. zw. z gospodarką leśną – 2,09 ha:

• pow. nieleśna – 61,23 ha.

Celem utworzenia rezerwatu jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych naturalnego odcinka rzeki Krasna i fragmentu jej doliny, z występującymi tu cennymi zbiorowiskami roślinnymi oraz chronionymi i rzadkimi gatunkami zwierząt, głównie ptaków. Obszar ten położony jest w północno-zachodniej części Gór Świętokrzyskich w obrębie Wzgórz Koneckich.

Całość rezerwatu rozciąga się pomiędzy miejscowościami Krasna i Długojów. W skład rezerwatu wchodzą grunty trzech gmin: Stąporkowa, Mniowa i Zagnańska. Rezerwat „Górna Krasna”(fot.Rafał Łapiński) Środkową i południową część rezerwatu stanowią podmokłe łąki tarasów zalewowych rzeki Krasnej oraz jej dopływów. W północnej części rezerwatu dolina rzeczna jest głęboko wcięta, na pozostałym obszarze, ponad doliną występują tereny piaszczyste zbudowane z utworów fluwioglacjalnych. Ważnym elementem krajobrazu są piaski eoliczne i wydmy piaszczyste. Występują również charakterystyczne dla całego regionu wzniesienia, zbudowane z bardziej odpornych na wietrzenie skał triasu i jury.

Na terenie rezerwatu zachowały się dobrze wykształcone zbiorowiska roślinnowodne, torfowiskowe, szuwarowe, łąkowe i leśne. Naturalny charakter tych zbiorowisk z wieloma cennymi, rzadkimi gatunkami flory i fauny, decyduje o ogromnej wartości przyrodniczej, unikatowej w skali ogólnokrajowej. W granicy zasięgu rezerwatu stwierdzono występowanie 343 taksonów roślin naczyniowych należących do 210 rodzajów z 76 rodzin. Ze świata owadów, na szczególną uwagę zasługują ważki i motyle występujące na terenie rezerwatu. Wykazano tu 35 gatunków ważek i 62 gatunki motyli dziennych. Za najciekawsze można uznać pałątkę południową (Lestes barbarus) – gatunek południowy, rzadko rozmieszczony w Polsce, trzeplę zieloną (Ophiogomphus cecilia) – gatunek objęty ochroną gatunkową oraz zalotkę większą (Leuccorhinia pectoralis) – rzadko występujący w Polsce, objęty ochroną gatunkową i umieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, związany z torfowi-skami. Do najciekawszych gatunków motyli dziennych występujących na terenie rezerwatu należą: paź żeglarz (Iphiclides podalirius), niestrzęp głogowiec (Aporia crataegi), czerwończyk nieparek (Lycaena dispar), modraszek alkon (Maculinea alcon) i modraszek telejus (Maculinea teleius). Spośród 18 gatunków płazów występujących w Polsce, na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 12 gatunków. Najpospolitszymi gatunkami na tym terenie są: ropucha szara (Bufo bufo), żaba trawna (Rana temporaria) i żaba wodna (Rana esculenta). Pozostałe gatunki, to: traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), kumak nizinny (Bombina bombina), żaba jeziorkowa (Rana lessonae), żaba śmieszka (Rana ridibunda) i żaba moczarowa (Rana arvalis). W granicach rezerwatu stwierdzono występowanie 5 gatunków gadów. Najczęściej spotykanym gadem jest jaszczurka żyworodna (Lacerta vivipara). Licznie występuje również zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) i żmija zygzakowata (Vipera berus). Dwa pozostałe gatunki gadów występujące w rezerwacie, to jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) i padalec zwyczajny (Anguis fragilis). Rezerwat jest miejscem bytowania 125 gatunków ptaków. Przede wszystkim jest ostają ptaków lęgowych, nie przedstawia ponadprzeciętnej wartości dla populacji ptaków przelotnych i zimujących. Rezerwat nie posiada Planu Ochrony.  

Rezerwat przyrody nieożywionej „Zachełmie”

Utworzony w oparciu o Zarządzenie Nr 5/2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach z dn. 8.11.2010 r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z 2010 r. Nr 298, poz. 3076). Obowiązująca podstawa prawna - Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach z dnia 20 września 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie uznania za rezerwat przyrody Zachełmie (Dz. Urz. Woj. Święt. z 2017 r. poz. 2891).

Powierzchnia rezerwatu przyrody „Zachełmie” wynosi 7,94 ha.

Celem ochrony jest zachowanie ze względów społecznych, naukowych i dydaktycznych terenu kamieniołomu Zachełmie ze stanowiskiem paleontologicznym najstarszych na świecie tropów czworonogów wraz z formami tektonicznymi, skałami i minerałami. Nieczynny kamieniołom Zachełmie zlokalizowany jest na zachodnim stoku wzniesienia Góry Chełm (399,4 m n.p.m.), która stanowi najdalej na zachód wysuniętą część Pasma Klonowskigo Gór Świętokrzyskich. Kamieniołom położony jest na południe od wsi Zachełmie. Środowisko geograficzne badanego rezerwatu wykazuje bogactwo elementów abiotycznych, głownie geologicznych. Nieczynne dziś wyrobisko służyło przed laty do wydobywania złóż dolomitu, które zalegały na głębokości do 20 m. Można tu spotkać także rudy żelaza i kalcytu. Rezerwat Zachełmie obejmuje stanowisko paleontologiczne najstarszych na świecie tropów czworonogów, które jako pierwsze wyszły na ląd. Zachowane na wielu powierzchniach dolomitów skamieniałości abiotyczne występują w formie bardzo rzadkich szczelin z wysychania oraz skamieniałych kraterów uderzeniowych po kroplach deszczu. W zachodniej części obiektu obserwować też można skamieniałości „budowli” powstałych przy udziale glonów w bardzo płytkiej wodzie, a na wschodniej ścianie kamieniołomu widoczne są ciekawe profile ze skamieniałościami gąbek morskich. Rezerwat przyrody nieożywionej „Zachełmie” posiada olbrzymi potencjał krajobrazowy, przyrodniczy i kulturowy, który może być wykorzystywany dla potrzeb nauki i szeroko rozumianej edukacji, rozwoju turystyki i rekreacji.

Rezerwat posiada plan ochrony - Zarządzenie Nr 2/2013 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach z dnia 27 marca 2013 r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z 2013 r. poz. 1479). Rezerwat położony jest w zasięgu terytorialnym, lecz poza gruntami w zarządzie Nadleśnictwa Zagnańsk.